Wytze Visser / E-mail: wytzew1956@gmail.com  /  

Insta: werkenvanwytze  / FB: werkenvanwytze. / Twitter: @VisserWytze

 

Het is stil op het Malieveld. Geen protesterende copywriter. Geen bezorgde fotograaf. Geen boze illustrator. En dat terwijl hun bestaansrecht op de tocht staat. Sterker: 90% van deze creatieven heeft straks geen werk meer. Oorzaak: Kunstmatige Intelligentie. Oftewel ‘AI’. 

 

Dat levert met apps als Chat.OpenAI opdrachtgevers de mogelijkheid om in no time een vlammende tekst, een grappige foto of een passende illustratie te produceren. Gooi een paar kernbegrippen in de box en het gewenste resultaat rolt er uit. Hier en daar nog wat aanpassen, bijpunten of accentueren en klaar is Kees! 

 

Brochures, folders,  beleidsplannen, redactionelen, advertenties, websites, social media en noem maar op: een peuleschil. Het is de bulk van dit werk. Een slimme stagiair kan het doen. Kost € 2,- per uur en bespaart een opdrachtgever op jaarbasis tienduizenden euro’s.

 

Sneu voor de creatieven die met taal, tekenvaardigheid en fotografische kwaliteiten hun brood verdienen. 

 

Maar ja, deze mensen hebben geen tractoren waarmee ze wegen blokkeren en ministers bedreigen. Deze mensen hebben geen charismatische woordvoerder in de Tweede Kamer. Deze mensen hebben geen lobbyapparaat dat sinds mensenheugenis op de belangrijke knoppen in Den Haag en Brussel drukt. Deze mensen hebben geen Minister van Creatie die met alle belanghebbenden onderhandelt om hen toekomstperspectief te bieden. Deze mensen hebben nog nooit een cent subsidie uit nationale en Europese potten ontvangen. 

 

Deze mensen lopen bedrijfsrisico en mogen in  de vrije markt op zoek naar een andere bron van inkomsten. Eigen schuld dikke bult. Hadden ze maar boer moeten worden.

Onlangs heb ik voor het eerst een gokje gewaagd op toto.nl. De huidige reclamedrek waarmee alle goksites ons proberen te verleiden had me tot nu toe tegengehouden. Maar door een flashback naar de voetbaltoto van vroeger, kreeg ik zomaar zin in een vergelijking. Dus € 50,- gestort en kijken hoe het werkt. 

 

Maar eerst die flashback.

 

Mijn vader vulde het totoformulier altijd in. Twee rijtjes van dertien kruisjes. Niet te gek. Zijn onderwijzersbeurs was nog smal en zijn sociaaldemocratische overtuiging was bepaald geen stimulans voor een gok. Twee rijtjes dus. Een gulden per rijtje die op elke woensdagavond werden klaargelegd. Want dan kwam de Totoman bij onze voordeur het formulier ophalen.

 

De man was bepaald geen Koning Toto maar dwong wel een zeker respect af. Nors. Ogen diep in het vlezige gezicht waarvan de huid rood oogde door een wirwar aan adertjes. Met zijn stevige vingers door de open wanten pakte hij ons formulier, plakte en vouwde hij een zegeltje aan beide kanten, scheurde de doordruk af en gaf deze aan mijn vader. Dan opende de Totoman zijn hand om de twee gulden in ontvangst te nemen waarvan een paar dubbeltjes ten goede kwamen aan onze voetbalclub waar ik als welpje op de voetbalwei dartelde.

 

Vervolgens op zondag luisteren naar de radio als Frits van Turenhout de voetbaluitslagen voorlas. Nooit 13 goed. Bij mijn weten zelfs geen enkel prijsje. 

 

En dan vandaag. De digitale voetbalgok.

 

De lange worsteling op mijn iPhone met een niet werkend wachtwoord ontnam me al een deel van de lol. Zal aan mij gelegen hebben, maar ik moest mijn gok drie keer noodgedwongen uitstellen. Eindelijk bij de vierde lukte dat. En nee, geen kruisjes meer, maar wedstrijden die eindeloze mogelijkheden geven. Naast winst-gelijk-verlies kan je op goals, spelers, uitslagen, tijdstippen en meer details gokken. Ik beperkte me tot ouderwets winst-gelijk-verlies.

 

PSV zou wel van Groningen winnen. Cambuur moest Twente op een gelijkspel kunnen houden. En Heerenveen moest Volendam kunnen pakken. Hoppa: € 25,- ingezet. Maar PSV verloor. Cambuur kreeg in de 97-ste minuut een belachelijke penalty tegen. Dus ik had nog mazzel dat DKV in de laatste vijf minuten twee keer scoorde. Resultaat: € 5,90 verlies.

 

In gedachten keek onze oude Totoman mij aan: “Je bent niks beter dan jouw vader!”

Ik ben niet zo van symboliek: de vorm of kleur waaraan een inhoudelijk verhaal zit. Waaraan betekenissen zijn gekoppeld. Daarom zie ik een nationale vlag vooral als een visueel signaal van een bepaald stukje van de wereld en haar cultuur. Een signaal dat verbindt.

 

En ja daar koppel je ook bepaalde waarden aan. Waarden die per persoon kunnen verschillen. De veteraan die in een oorlog zijn leven heeft gewaagd voor zijn vaderland zal de vlag anders waarderen dan een voetbalsupporter bij het wapperen van de vlag tijdens het volkslied. 

 

Ik vond dat altijd prima: iedereen kan zijn eigen waarden op een vlag projecteren, verbonden door afkomst en cultuur. Maar sinds kort lukt het me niet meer zo luchthartig te denken. En dat heeft alles te maken met een van de symbolen van het huidige boerenprotest: de omgedraaide Nederlandse vlag.

 

Toegegeven: het idee is van een walgelijke eenvoud. En daarom zo makkelijk toepasbaar. Rij door ons land en je wordt continu geconfronteerd met die omgekeerde vlag. Op boerenerven, bruggen, langs snelwegen, in tuinen, aan bomen, wherever. En het geeft mij een ongemakkelijk gevoel. Soms met uitschieters naar pislink.

 

Waarom? Blijkbaar omdat die omgekeerde vlag volstrekt andere waarden vertegenwoordigt dan die ik aanhang. Waarden die leiden tot structureel overtreden van onze wetten. Dus dwingt die boosheid mij na te denken over de waarden die ik aan de Nederlandse vlag toeken. Ik noem een paar:

 

Democratisch. Vrij. Vooruitstrevend. Sociaal. Nieuwsgierig. Internationaal. Ondernemend. Optimistisch. Creatief. Zorgzaam. Eerlijk.

 

Ik weet het: deels wishful thinking. Maar wel de waarden die mij het gevoel van trots geven bij het denken aan Nederland en het zien van onze vlag. En waarvan ik vind dat onze overheid zich hier heel sterk voor moet maken.

 

De overheid. Dat zijn wij allemaal. Democratisch vertegenwoordigd door regering en colleges. Maar die omgekeerde vlag symboliseert vooral het anti-overheidsgevoel. Omdat de overheid steeds vaker wordt gezien als een onbetrouwbaar, bemoeizuchtig, elitair instituut dat niet meer naar ‘het volk’ luistert. 

 

Een politiek die de markt prevaleert boven de overheid is hieraan deels debet. Die het de overheid uitgehold. En daarnaast blijken ministeries/instituten onvoorstelbaar feilbaar (Belastingdienst-Toeslagschandaal, EZ -Groningen, Justitie-Asielcrisis) wat ook niet helpt bij vertrouwen in de overheid.

 

Bovendien worden we momenteel met zoveel crises (en dus onzekerheid) geconfronteerd (Klimaat, Geopolitiek, Energie, Migratie, Inflatie, etc.) dat we ons afvragen of bestuurlijk Nederland nog wel de kwaliteiten heeft om ons goed te besturen. Om ons houvast en perspectief te geven. En is het dan gek dat de vlam in de pan slaat jegens de overheid? Niet echt. 

 

Ook niet gek, maar wel zorgelijk is dat die omgekeerde vlag politiek wordt gekaapt door (ultra)rechtse politici. FVD, PVV, BBB, JA21 weten niet hoe hard ze het boerenprotest moeten omarmen. 

 

Behalve BBB doen ze dit niet zozeer om voor de boeren op te komen (bijvoorbeeld hun ‘afschaffen van de EU’ betekent € 1 miljard subsidie minder voor onze boeren), maar om de onrust aan te wakkeren. Onrust zaagt aan de poten van onze democratie en moet uiteindelijk leiden tot een maatschappij waarin het recht van de sterkste geldt. Of een ‘sterke man’ die ons land moet leiden.

 

Zij die nu onze vlag omdraaien ondersteunen hiermee dit rechtse gedachtengoed: nog minder overheid, nog meer ieder voor zich. En wie de beste wapens heeft (of de grootste bek) krijgt voorrang. En ja, dan kan je maar beter op een trekker zitten dan in een uitkering.

 

Dit gebeurt in een land dat, mede dankzij eerdergenoemde waarden (en vrede in Europa sinds 1945), tot de rijkste en meest welvarende ter wereld behoort. Waar, hoewel afnemend, nog steeds solidariteit bestaat tussen welvarenden en pechrijken. Waar we mogen zeggen wat we willen en hiermee zelfs antidemocratische krachten veel ruimte geven. 

 

Als in zo’n land de vlaggen worden omgekeerd en een substantieel deel van haar inwoners zich tegen de overheid keert, valt ons een paar dingen te doen:

 

Neem als gekozen overheid beslissingen, leg helder en begrijpelijk uit waarom deze worden genomen en wees streng tegen iedereen die als reactie hierop de wet overtreedt.

 

Zorg voor leiders die ons meenemen in een visie op ons land die perspectief biedt en zorg ervoor dat de overheid hierbij een eerlijke, stimulerende en (waar nodig) ondersteunende rol speelt.

 

Betrek vanuit die visie burgers echt bij dit proces. Hiermee geef je hen/ons meer verantwoordelijkheid, die hen/ons stimuleert niet meer ergens ‘tegen’ maar ergens ‘voor’ te zijn. Want zo eerlijk moeten we ook zijn: de welvaart heeft ons als burgers verwend en heeft het geloof in materie en maakbaarheid gegeven. En dat geloof helpt niet echt bij tegenslag.

 

Ik weet: mijn punten zijn slechts een aanzetje en makkelijk gezegd vanuit een veilige positie. Maar ‘tegen’ zijn en dan een vlag oneigenlijk gebruiken is nog veel makkelijker.

Binnenkort zijn 1656 mensen vrolijker, gelukkiger en geestelijk rijker. Ze zijn allemaal de lading geweest van een vrachtwagen die in mei en juni 36 keer reisde van Shanghai naar Leeuwarden. Per reis mochten 46 reizigers plaatsnemen op de ingebouwde 3-trapstribune. 

 

Riemen vast. Luisteren naar inleiding van chauffeurs Lauw en Willem. En karren maar! Gisteravond behoorde ik tot de gelukkigen. 

 

Wat een reis! Drie weken in twee uren. De projecties op het raamscherm namen ons mee naar de haven van Shanghai, de bergen van Turkije, de douane in Bulgarije en de snelweg in Duitsland. Lauw en Willem vertelden ons over hun vele avonturen en welke invloed deze hadden op hun persoonlijke leven. 

 

Ondertussen reden ze moeiteloos over smalle paden, door kleine dorpen, op boerenerven, ja zelfs dwars door een koeienstal. Friese paden. Friese dorpen. Friese erven. Een Friese boerenstal. En de dalende avondzon zette alles in een prachtig warm licht.

 

Terwijl de recente geschiedenis (en haar gevolgen) van de melkexport naar China als telexberichten over het raamscherm schoven, werden wij, de lading, van de ene verrassing naar de andere vervoerd.

 

We stonden stil om naar de eerlijke verhalen te luisteren van twee veeboeren. De een met en de ander zonder opvolging. De een bio en de ander gewoon. De liefde en passie voor hun werk drong diep door in de vrachtwagenlading. En zonder dat het woord ‘stikstof’ viel, gistte dit in mijn onderbuik door hun betoog. 

 

De herinnering aan China droeg een felrood jurkje. Ze verscheen zingend op verschillende plekken en stak prachtig af tegen de groene wereld. 

 

Een nietsvermoedende en bijna naakte Poolse chauffeur werd in zijn pauzerende truck door onze Willem gewekt voor een collega-gesprek. De smartphone moest vertalen.

 

Alles klopte. De vrachtwagen. De chauffeurs. De route. De verhalen. De projecties. De feiten. De humor. Het decor Friesland. Prachtig samengebracht door de verbeelding die van deze tocht langs Hilaard, Jorwert, Mantgum, Easterlittens, Dronrijp en Leeuwarden een ware wereldreis maakte. 

 

Een levenslange herinnering die je veel meer mensen gunt dan de 1656 gelukkigen die met een glimlach zullen terugdenken aan Cargo Shanghai. 

 

 

What is your work about?

 

Die vraag is me al een paar keer gesteld op WeChat, het Chinese WhatsApp waarop ik contact heb met kunstenaars uit China. Sinds mijn verblijf daar in 2019 breidt dit digitale netwerk zich langzaam uit. Zonder hoge verwachtingen en zo nu en dan met een aardige dialoog.

 

Waar gaat mijn werk over? Het is de vraag die ik dagelijks probeer te beantwoorden in de wetenschap dat een sluitend antwoord nooit zal komen. 

 

Sluitende antwoorden zijn ook niet goed voor de constante zoektocht waaraan je je waagt. En als ik die zoektocht onder woorden probeer te brengen stuit ik bij het lezen op clichés en taal waaraan ik de pest heb.

 

Liever een titel die spannend is omdat de woorden een nieuwe betekenis lijken te geven dan saaie uitleg over de bedoeling.

 

Die titel bedenk ik als het werk klaar is. Ik vergelijk dat wel eens met titels van popsongs. De aanleiding kan heel klein, onbeduidend of plat zijn. Maar in combinatie met haar muziek is Lucy In The Sky With Diamonds van eeuwigheidswaarde. En de wereld maar spitten naar de diepere betekenis.

 

Zo keek ik afgelopen week naar een nieuw werkje. Spel van vormen, materialen, tegenstellingen en toevalligheden op een kartonnetje van 26x26 centimeter. En plotseling was er de titel ACCIDENTAL CIRCUS. 

 

Dat voelt goed. Daarin zit de verrassing en de lichte vervreemding die ik zoek. Het ongrijpbare. Zonder de harde wil om ongrijpbaar te zijn. Ik kreeg de titel van het werkje. Zoals zo vaak. Verdere uitleg overbodig.

 

Geldt ook voor China.

         

Je fietst door rood op een levensgevaarlijk kruispunt omdat je:

 

a) het kruispunt niet levensgevaarlijk vindt;

b) je niet gelooft in de werking van stoplichten;

c) je niet laat tegenhouden door de overheid.

 

Wat is jouw reactie als je:

 

a) zonder grote problemen de overkant bereikt?

b) wordt aangereden maar met de schrik vrij komt?

c) wordt aangereden en (zwaar) gewond in het ziekenhuis wordt opgenomen?

d) bij jouw botsing een andere fietser betrekt?

e) die andere fietser wel in het ziekenhuis belandt terwijl jij met de schrik vrij komt?

f) jij en die andere fietser (zwaar) gewond naar het ziekenhuis moeten?

g) jij en die andere fietser geen plek in het ziekenhuis kunnen krijgen omdat er veel meer mensen zijn die door rood rijden?

h) jij overleeft en die andere fietser overlijdt?

i) de familie van de overleden fietser ontmoet?

j) de bestuurder van de 'dodelijke' auto ontmoet die hieraan een trauma heeft overgehouden?

k) zelf komt te overlijden?

 

Toegegeven: bij 'k' wordt het lastig deze vragen te beantwoorden.

 

 

Individualisme leidt tot verwende mensen. Mensen die liever hun veronderstelde recht opeisen dan dat ze onderdeel willen zijn van een maatschappelijke plicht. 

 

De hoogoplopende discussie over de Coronapas is hiervan een schrijnend voorbeeld. Er wordt maar al te makkelijk gesmeten met termen als ‘tweedeling’, 'medische apartheid' en ‘discriminatie’. En dan laat ik de complotdenkers nog buiten beschouwing. 

 

Toen de Coronapandemie uitbrak en overal ter wereld mensen op een afschuwelijke manier bij bosjes stierven (4,7 miljoen), de zorg overbelast was en niemand een idee had wat de naaste toekomst zou brengen, snakte de wereld naar een oplossing. Niet alleen om de ziekte onder controle te krijgen maar ook om de noodzakelijke (paniek)maatregelen die het sociale en economische leven ontregelden terug te kunnen draaien. 

 

Het vaccin kwam. Het vaccineren raakte stukje bij beetje op stoom. En er keerde steeds meer van ons normale leven terug. Let wel: in het bevoorrechte Nederland. Rijk genoeg om iedereen een vaccin aan te kunnen bieden. Kom er maar eens om in Afrika…

 

In Nederland Meningenland ontstond discussie. Eerst over wel/niet vaccineren. ‘Niet’ omdat de werking van het vaccin op de lange duur onduidelijk is. Persoonlijk vertrouw ik in deze op de wetenschap en de farmaceutische industrie (die wat mij betreft genationaliseerd mag worden, maar dat is een ander onderwerp). 

 

Tegelijk kan ik de twijfel van mijn dochter over mogelijke latere problemen bij zwangerschap begrijpen. En de twijfel van een vriendin met een ernstige allergie die geen antwoord op vaccinatievragen krijgt, snap ik ook. Maar toch: als het even kan GA VACCINEREN!

 

En nu Nederland Meningenland voor 85% is gevaccineerd en de anderhalvemetersamenleving wordt afgeschaft op voorwaarde van het tonen van test- of vaccinatiebewijs is er weer discussie. Omdat dit bewijs als dwangmiddel voor vaccinatie wordt gezien. Omdat dit bewijs ons land zou verdelen. Omdat de overheid het individu zijn recht op vrijheid zou ontnemen. WAT EEN ONZIN!

 

Er is een pandemie. En je hebt in Nederland een keuze. Wil je meehelpen die pandemie onder controle te krijgen door jezelf en anderen te beschermen dan kan je je laten vaccineren. Is geen garantie, maar wel de grootste kans op controle.

 

Misschien heb je goede argumenten om je niet te laten vaccineren (ik ken er niet veel, maar soit…). In dat geval moet je de consequenties aanvaarden. Testen. Of anders geen toegang tot evenementen, etentjes in restaurant of zuipen in de kroeg. Is niet de schuld van de overheid, maar van Corona.   

 

Reacties? Alsof die beperking het allerergste is wat een Nederlander kan overkomen. “Tweedeling! Discriminatie! De overheid dwingt! Dictatuur!” En veel media geven graag aandacht aan die onzin.

 

Het verwende Nederland is er blijkbaar niet aan gewend dat daden consequenties hebben. Het individuele Nederland komt liever op voor veronderstelde rechten van de eenling dan voor het belang van het collectief. Het rijke Nederland vindt het vaccin al zo vanzelfsprekend dat het zich de luxe van zo’n discussie kan veroorloven.

 

En ja, iedereen mag in dit land zijn mening hebben en geven. Een recht en groot voorrecht. Maar als je met elkaar via het parlement afspreekt dat er wetten en regels zijn dan is het, ondanks logische twijfels over details, van collectief belang om ons hieraan te houden. Pandemie nietwaar.

 

Wie zich er niet aan houdt, moet de consequenties aanvaarden. Dat heet samenleving. Dat heet rechtstaat. En die biedt ons allemaal de vrijheid die in historisch- en werelds perspectief nog nooit zo groot is geweest.

Voor de duidelijkheid: Rutte mag van mij per direct vertrekken als premier. Alhoewel je hem niet van alles de schuld kunt geven is hij wel 10 jaar verantwoordelijk voor een manier van besturen die inmiddels meer ziektes veroorzaakt dan dat ze heelt. 

 

Maar nee, hij vertrekt niet. Dat wil de kiezer niet. Dus blijft Rutte. En dus blijven we lijden onder het juk van beeldvorming dat in de ogen van onze premier belangrijker is dan een visie gekoppeld aan een sturende leidersrol.

 

Rutte werkte ooit als HR-man voor Unilever. Human Resourcer in een vloot van merken variërend van waspoeders tot wokgerechten. De kracht van een merk ligt in de beeldvorming. Je maakt niet gewoon nasi, maar “je haalt de Oosterse keuken in huis” met Conimex. En pindakaas is veel meer dan gemalen noten als het in een Calvépotje zit: “Wie is er niet groot mee geworden?”

 

Op zich is met die beeldvorming niks mis. Het is heel menselijk om iets mooier te maken dan wat het feitelijk is. Denk ook maar aan jezelf toen je je huidige partner leerde kennen. Tien tegen een dat je je toen beter, leuker en attenter gedroeg dan nu. Maar om een relatie in stand te houden moet er meer gebeuren dan je voordoen op je leukst. Een mens is immers meer dan een consument. 

 

Terug naar Rutte. Dokter Rutte. Hij staat aan het bed van de patiënt die hij zojuist heeft geopereerd. Een en al empathie. Dat geeft vertrouwen. Zo’n aardige dokter moet wel een goede dokter zijn. Maar wat er in de operatiekamer precies is gebeurd… de patient heeft geen idee.

 

In de operatiekamer van Rutte is helaas veel misgegaan. Klimaat. Toeslag. Afghanistan. Woningen. Groningen. Het zijn een paar voorbeelden. En zolang je hiervan geen slachtoffer bent, vind je de lachende dokter Rutte een toffe peer. Geef je hem jouw stem, want wie anders heeft zoveel ervaring op zo’n cruciale plek. Dat verklaart de aanhoudende groei van de VVD.

 

Maar stel dat je niet goed bent behandeld in de operatiekamer. Dat je ten onrechte bent gebrandmerkt als fraudeur. Dat je al jaren geen woning kunt kopen of huren. Dat je als tolk bent overgeleverd aan de Taliban. Dat de centen voor gasverzakking in Loppersum eerder op de bank van de inspectie dan van het slachtoffer komen. Dat je ziet dat op veel plekken veel wordt verdiend, maar dat jij hiervan nauwelijks iets terugziet in jouw portemonnaie. 

 

Ruttes antwoord hierop is steevast een deemoedig ‘sorry’. En we geloven graag dat het hem spijt. Maar helaas is ‘sorry’ geen garantie voor verbetering. Net zomin als zijn selectieve vergeetachtigheid. En zolang de dokter niet wordt afgerekend op de fouten in de operatiekamer zal daar niets wezenlijks veranderen. Laat staan dat Rutte een ideaal met visie heeft die zo’n verandering in gang zou kunnen zetten.

 

Nee, Rutte is een pragmatisch liberaal. En belangrijk kenmerk van het liberalisme is om individuen zoveel mogelijk vrijheid te bieden en de rol van de overheid zo klein mogelijk te houden. De demissionaire status past daar prima bij: geen grote beslissingen nemen en opereren als het niet anders meer kan.

 

Maar gezien de immense problemen waar we als maatschappij mee te maken hebben én krijgen, hebben we nu leiders nodig met hierop een visie, daadkracht en de gave om mensen hierin mee te nemen, te verbinden. Die leiders zijn er niet. 

 

Kaag heeft de internationale ervaring voor een helicopterview maar het is zeer de vraag of ze grote groepen in haar ideaal kan meenemen. Links hangt nog steeds groggy in de touwen omdat ze niemand heeft die het eerlijke verhaal overtuigend en met passie kan brengen. Het CDA is geïmplodeerd. En op uiterst rechts wordt uit verschillende monden om het hardst geschreeuwd maar in de praktijk blijkt het nemen van verantwoordelijkheid altijd van korte duur. 

 

Veel mensen hebben dus geen echt alternatief voor Rutte. Geen persoon. Geen ideaal. Geen partij. Geen vertrouwen. En dus blijven we voorlopig zitten met die aardige Dokter Rutte. De langstzittende premier die het verschil nooit zal maken.

 

Het is een tijdverdrijf. En toch ook weer niet. Je doet het als je te vroeg wakker wordt en de slaap niet terugkomt. Scrollen op je Insta-account. Op Pinterest.

 

Natuurlijk is kunst-in-het-echt een totaal andere ervaring die je dichter bij de maker brengt. Bij de ziel van het werk. De essentie. Maar het digitale kijken is je inmiddels zo vertrouwd dat je ook hierin de hoogtepunten zoekt waaraan je iets hebt. 

 

Tekeningen, schilderijen, foto’s, filmpjes, teksten, beelden waar je even bij stil staat. Omdat de vorm intrigeert. Of bevestigt. Omdat ze in jouw kijkkader vallen. Of eigenlijk beter: net daarbuiten. Het kijken naar kunst en de waardering van wat je ziet heeft immers altijd te maken met hoe jouw kijken zich heeft ontwikkeld. In mijn geval resulteert dit in 2 criteria

 

1. Voegt het iets toe aan alles wat ik heb gezien, aan mijn persoonlijke kunstgeschiedenis?

2. Raakt het me omdat ik het mooi vind, of lelijk of niks of verwarrend?

 

Als ik die 2 criteria zo noteer, lijkt het alsof ik veel tijd steek in mijn overweging tot waardering. Maar scrollen gaat snel. En bevestigt dat de criteria behoorlijk bij mij ingebakken zijn. Van de 100 beelden die voorbijkomen op de willekeurige hashtag #contemporaryart behoren 99 tot mijn categorie rubbish, rotzooi, oninteressant. Ze zeggen vooral “Kijk es wat ik kan” zonder iets te kunnen. Kortom, ze hebben niets te maken met mijn idee over kunst omdat ze noch iets toevoegen noch iets met me doen.

 

Ik zoek naar werk met zeggingskracht door verbeeldingskracht. Dat klinkt leuk, maar breng eens onder woorden wat dat inhoudt. Als die woorden er zijn had de maker ze wel gebruikt om duidelijk te maken wat hem of haar bezielt.

 

Ik kijk zonder onderscheid tussen abstract of figuratief. De zichtbare werkelijkheid kan in hoge mate tot abstractie leiden. Hierbij moet ik altijd denken aan Blow-Up (1966), de film van Michelangelo Antonioni. Hierin is een fotograaf getuige van een moord. Althans, zo lijkt het. Maar de foto die hij van de veronderstelde daad heeft gemaakt bewijst niets omdat deze van te grote afstand is geschoten. En ook al blaast hij de foto enorm op om in te zoomen op de gebeurtenis, die realiteit brengt ‘m niet dichter bij de waarheid.

 

Een prachtig gegeven over figuratie en abstractie.

 

Waar kijk ik wel naar? Naar de liefde voor het materiaal. Houdt de kunstenaar er echt van? Behandelt hij het zodat haar kwaliteiten en mogelijkheden worden gebruikt voor de essentie? En gebeurt dit op een manier die poëzie oplevert? Die ongrijpbare mix van genot met open einde. Van associatie en antwoorden. Van sturing en loslaten. Van herkenning en verrassing.

 

Toen ik voor het eerst van Josef Beuys hoorde en hem in Kassel (Documenta 1977) aan het werk zag, wist ik niet wat ik ermee moest. Inmiddels waardeer ik zijn kunstenaarschap zeer, is het mijn kennis waardoor ik bijvoorbeeld om zijn performances kan lachen. En tegelijk hoor ik mijn moeder uit haar graf: “Die man moat sich net sa oanstelle!

 

Maar wat mij echt raakt zijn Beuys’ tekeningen. Deels omdat ik die in een tekentraditie (Rembrandt, Rodin, Bissier) kan plaatsen, deels omdat ze doordrenkt zijn met Beuys’ thema’s, maar vooral omdat ik een combi van verbeeldingskracht en vrijheid zie waaraan ik me altijd kan laven.

 

Vrijheid. Ja, daar kijk ik naar. Dat wil ik zien. Het talent dat kan scheppen, dat ergens weet hoe dit werkt, maar zich vervolgens niets aantrekt van geschreven en ongeschreven regels om met zijn eigen idioom een eigen wereld te scheppen. Mijn held: Sigmar Polke.

 

Wanneer ik bezig ben, over mijn kartonnen gebogen sta, de tapejes plak, de pastel aanbreng, met mijn vinger het krijt in het karton wrijf, fixeer, op de muur plak, met verf en kwast bewerk, in het natte karton teken, patronen spuit, sjablonen inkleur en denk ‘waar wil ik naar toe?’ hoop ik dat Polke over mijn schouder meekijkt.

 

Hij roept dat het allemaal mag, dat ik mezelf 1000 keer mag herhalen omdat ik dit toch niet doe, dat ik stippellijnen, druipers, stippen en scheuren mag gebruiken en dat het tot niets mag leiden dat het mag mislukken, dat alles mag mislukken want niets mislukt omdat mislukken een oordeel is van gevestigde ideeën waaraan een beeld moet voldoen en dat ik mag doen wat me goed dunkt, wat op dat moment blijkbaar moet gebeuren…

 

Van de ingebeelde Polke terug naar het dagelijkse scrollen. Het is een kleine stap. Want ik scrol door zijn map die ik op Pinterest heb aangemaakt. En bij elk plaatje groeit de behoefte om zijn werk in het echt te zien. Te ruiken. En te denken: ‘Zie je wel: het kan, het mag, het is!’

 

 

Zojuist op mijn iPhone gekeken naar de presentatie van Arcadia 2022. Het vervolg op Europees Culturele Hoofdstad 2018 in Leeuwarden/Fryslân dat 3 jaar geleden in een aantal opzichten een groot succes was. Cultureel. Economisch. Mentaal. En wat dit laatste betreft: het trok Leeuwarden en Fryslân uit de bescheiden opstelling van ‘het wordt nooit wat’ en ‘doe maar gewoon’.

 

Ik ben altijd groot voorstander geweest van LF2018 omdat ik hoopte op genoemde successen. En alleen al daarom ben ik ook voorstander van Arcadia 2022. 

 

En toch.

 

BOSK. PARADYS. IIS. Het zijn de titels van een aantal Arcadia-projecten. Met BOSK gaat een bos van echte bomen 3 maanden door Leeuwarden wandelen. PARADYS speelt zich af in Oranjewoud waar beeldend kunstenaars dit thema in brede zin kunnen omarmen. En bij IIS wordt de Friese bevolking gevraagd de treurige ijsloze winterse ijsbanen van nieuw leven te voorzien. Drie projecten die appelleren aan de fantasie. Aan de verbeeldingskracht. Mooi? Mooi!

 

En toch. 

 

Ik ken de meeste mensen die presenteren. Sjoerd en Immie van Arcadia. Bestuurders Hein (Leeuwarden) en Sietske (Provinsje). En ik weet hoe simpel het klinkt en lastig het is om een vervolg te geven aan succes. 

 

En toch. 

 

Mij bekruipt naast waardering voor het programma een kriegel gevoel tijdens de presentatie. Uitmondend in twee kritische gedachten. 

 

De eerste: het voelt allemaal zo verantwoord. Met het hele rataplan aan Friese eigenheid en wensdenken wordt het programma onderbouwd: mienskip, erfguod, duorsum, grien, biodiversiteit, gezond, voorbeeld voor Europa, samen met bezoekers, economische impuls, de aarde beter maken, enzovoort. In die zin borduurt het voort op LF2018. 

 

Maar is dat waar kunst over moet gaan? Is dat waarvoor kunst moet worden ingezet? Moet kunst zich verantwoorden met hierboven genoemde thema’s? Het lijkt erop.

 

Eerlijk gezegd word ik daar opstandig van. Kunst hoeft zich wat mij betreft helemaal niet te verantwoorden. Hoeft niet naar de pijpen te dansen van de thema’s die vandaag spelen. Niet naar de pijpen van publiek. Niet naar de pijpen van bestuurders. Niet naar de pijpen van de markt.

 

Het staat iedere kunstenaar vrij om eigen uitgangspunten te kiezen. Soms rationeel. Soms gevoelsmatig. En meestal een mix van beide die gevoed wordt door plaats en tijd waarin de kunstenaar leeft. Maar uiteindelijk moet het zijn/haar kwaliteit zijn die de doorslag geeft. Visie. Verbeelding. Poëzie. Verrassing. Verbazing. Vervloeking.

 

Of is het andersom? Gebruiken maatschappelijke initiatieven, stromingen, belangen ook in dit geval de 'kunst' om hun ideeën aan de man te brengen? Kunst om de aarde beter te maken. "Omdat kunstenaars eerlijke perspectieven kunnen schetsen" aldus Sjoerd Bootsma.

 

Natuurlijk, dat is op zich niks nieuws. Overal en altijd is kunst op die manier gebruikt. Maar het brengt mij wel op mijn tweede kritische gedachte. Over 'mienskip"

 

Dat ‘mienskip’, het met elkaar doen, is heel erg Fries. In ieder geval wordt het zo uitgedragen. Maar het is veeleer een (warm) maatschappelijk verschijnsel dan een artistiek uitgangspunt. Sterker nog, de geschiedenis van grote Friese kunstenaars kenmerkt zich vooral door individualisten die ondanks de cultureel conservatieve grondslag van deze regio zichzelf door talent en doorzettingsvermogen uittilden boven die veelgeprezen mienskip. 

 

Gerrit Benner. Jan Mankes. Alma Tadema. Harmen Abma. Anne Feddema (schilders), Abe Bonnema (architect), Rutger Hauer (acteur), Jan Jacob Slauerhof, Tsjebbe Hettinga (dichters), Auke de Vries, Ids Willemsma (beeldhouwers): kunstenaars die hun eigen weg gingen/gaan (vaak weg uit Fryslân). Wars van verantwoording aan tijd of thema. Aan mienskip of maatschappij. Aan bevolking of bestuur. Alleen verantwoording schuldig aan hun individuele bestaan dat ze met grote toewijding een eigen vorm geven.

 

Misschien passen duurzame mienskipsprojecten beter in dit tijdsgewricht. Misschien is mijn idee over kunst achterhaald. Of heeft mijn idee over kunst een overload aan romantiek. Maar ik hou nou eenmaal van individuele, artistieke grootheid (wars-van en dwars-door) die de geesten opschudt. Veel meer dan van projecten die door bestuurders kunnen worden verantwoord in kamers, staten en raden.

 

En hoezeer ik ook hoop dat Arcadia het succesvolle vervolg wordt op LF2018 mijn kriegelige gevoel laat me toch niet los.

 

Ik ben van 1956. En hoe ouder ik word des te meer ik besef hoe dicht mijn geboortejaar ligt bij de jaren van WO2. Van die oorlog zelf voel ik dus niks. Geen ervaring. Geen herinnering. Maar in mijn beschermde jeugd was deze altijd aanwezig. 

 

Mijn ouders waren puber toen de oorlog uitbrak. Friese plattelandskinderen voor wie die tijd spannend avontuurlijk was. Mijn moeder had oudere broers voor wie altijd het gevaar dreigde tewerkgesteld te worden. Mijn vader ging kijken bij Engelse vliegtuigen die waren neergestort. Dat waren de verhalen die wij als kinderen hoorden. En ik stelde me voor dat er in ons huis kruipruimte onder de zoldertrap was waar we konden schuilen als de Duitsers toch weer Nederland zouden veroveren.

 

Mijn ouders keken naar Lou de Jong en de hele serie Het Koninkrijk Der Nederlanders In De Tweede Wereldoorlog van deze historicus stond prominent in onze boekenkast. En daarmee was de oorlog ingekaderd in het verleden. Voorbij. Iets wat nooit meer mocht gebeuren. Iets wat mensen elkaar nooit meer mochten aandoen. Een prettig, veilig, naief idee. Maar wel het idee dat nog steeds een anker in mijn leven is.

 

Ik moest afgelopen week aan dat anker denken bij de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Me realiserend dat het merendeel van de kiezers veel verder is verwijderd van WO2 dan ik. En die ondanks herdenkingen, boeken en films niet direct zijn opgegroeid met WO2. Of er niet mee zijn opgezadeld, om het in ander perspectief te plaatsen. De kans is groot dat voor hen Corona iets is wat WO2 voor mij was. En dat Klimaat zoiets wordt. Waarbij Corona vandaag door iedereen wordt gevoeld en Klimaat een abstracte lijkt dat ergens in de toekomst gaat spelen.

 

Maar zonder anker van WO2 kijk je anders tegen deze wereldgebeurtenissen aan. Is er geen bodem in de zin van ‘dat nooit meer’ die gegrond is in de manier waarop je met elkaar omgaat. Het gevoel dat je met elkaar verantwoordelijk bent voor je stad, regio, land en de wereld. Met respect voor elkaars meningen en verschillen. Maar wel met het doel om er samen iets van te maken. De uitslag van de verkiezingen laat een andere koers zien.

 

Maar liefst 17 partijen in de Kamer. Je zou dit Het Feest Van De Democratie kunnen noemen. Om meerdere redenen vind ik dat absoluut geen feest. Het tekent een land dat in kleine belangen denkt. Boerenbelangen. Wappiebelangen. Turkenbelangen. Dierenbelangen. Seniorenbelangen. Issues ipv een maatschappijvisie. Waarbij ook het rechts-extremisme in de kamerbankjes plaats mag nemen. Het voelt alsof de boekenplank van Lou de Jong in de fik staat.

 

Maakt me dat pessimistisch? Ja als ik zie hoe ‘gewoon’ het extreemrechtse en complotdenken wordt gevonden in politiek en media. Maar ik ben optimistisch als ik Sigrid Kaag op de tafel zie dansen. Had niveau Merkel kunnen worden als ze in Duitsland was geboren. En ja ik ben optimistisch als ik de Europese frisheid van Volt hoor. En ja ik ben ook optimistisch dankzij het karakter van een premier als Rutte.

 

En misschien klinkt dat allemaal gek voor iemand uit een sociaal-democratisch gezin. Voor iemand die de linkse teloorgang als een bittere pil ervaart. Niet zozeer omdat ik daar in mijn dagelijks bestaan onder te lijden heb: het liberalisme heeft het tot nu toe goed met mij voor. Maar wel omdat links denken voor mij betekent dat je over de hele linie een balans zoekt. Een eerlijker verdeling van macht, inkomen, kansen. 

 

Niet om mensen te pamperen zoals vaak uit liberale kring over dit idee wordt gesproken. Maar om mensen sterker, zelfbewuster, energieker en gewoon aardiger voor elkaar te maken. Met een sterke overheid als initiator, regelaar en beschermer.

 

Aan dat idee hou ik vast. Het is een anker. Gegeven door mijn ouders. Friese plattelandspubers in WO2.

 

21 MAART 2021

 

Buurman Anton begon er over. Er zou een kunstwandelroute komen in het centrum van onze stad. Voerde ook langs de Emmakade en er deden al een paar bekenden mee. Ton, Douwe, Gerrit, hijzelf. En of ik het leuk vond om mee te doen. Dan zou hij de organisatoren Paul en Gea inseinen.

 

Spontaan als ik ben, begon de twijfel. Ik had wel vaker ‘ja’ gezegd met achteraf spijt. “Waarom ook niet?” was de doorslaggevende reden geweest. Maar hoe aardig ik de eigenaren ook vind, in een kaaswinkel en een kapperszaak krijgt mijn werk nooit de liefde en aandacht die het verdient.

 

Daarom dus niet.

 

“Ja” zei ik tegen Anton, ook al voelde het alsof ik op een hoopje kunstenaars werd geveegd. En toen ik hoorde dat organisator Paul ook het genie was achter een witte hangende fiets die tijdens LF2018 de Oosterbrug ontsierde, vroeg ik me af of ik met mijn ‘ja’ weer eens te aardig was geweest. 

 

Kunst heeft niets aan aardigheid. Kunst is meedogenloos. 

 

Paul stond de volgende dag bij mij op de stoep. Hij had geen idee dat ik hier zat, een atelier had, laat staan dat hij mijn werk kende. Hierover was hij blij verrast en meedoen aan de Kunstwandeltocht was helemaal goed.

 

Ik kon zelf bepalen hoe ik de deelname invulde, daar was iedere kunstenaar vrij in. Het verbindende element werd gevormd door de locaties: de ateliers. En gezien de namen van enkele deelnemers gold er ook een zeker kwaliteitscriterium.

 

Via Google had ik mijn idee over het werk van Paul enigszins bijgesteld. Er zaten mooie tekeningetjes tussen die ik overigens op geen enkele manier kon linken met de hangende witte fiets. Laat ik het er op houden dat een digitale beoordeling ook zijn beperkingen kent.

 

“Ja” dus. Vooral omdat het idee van zo’n wandelroute OK is en ook mag worden gewaardeerd door mijn deelname. Paul en Gea steken er veel tijd en energie in. Al valt er op de uitvoering wel wat aan te merken. Communiceren (naam, leaflet, social media) gebeurt aandoenlijk amateuristisch. Maar vooruit, de locale pers gaf er behoorlijk aandacht aan en binnen mijn mogelijkheden om mee te doen ben ik tevreden.

 

Er hangen twee mooie tekeningen voor mijn atelierramen. Van buiten goed zichtbaar en representatief voor mijn huidige werk. Kom maar kijken! En over de klunzigheid waarmee ik dat voor elkaar heb gekregen schrijf ik nog wel eens een aparte blog.

 

Op het bordje naast de tekeningen staan de gegevens voor een atelierbezoek: 06 51297570 of wytzew1956@gmail.com. Je bent van harte welkom!

 

Kunstwandeltocht LOOKING FOR THE STARS loopt van 1 juni tot 1 september langs de ateliers van 26 kunstenaars in de Leeuwarder binnenstad. Op de 1e van elke maand wordt het werk ververst. En ja, ik ga hem zeker een paar keer doen.